आज महाराष्ट्रात मराठा आरक्षणाचा विषय चर्चेचा विषय आहे. मराठा समाजाला ओबीसी आरक्षण मिळवण्यासाठी कुणबी जात नोंदी आवश्यक आहेत. त्यामुळे अनेकजण “कुणबी जात म्हणजे काय?”, “मराठा व कुणबी एकच आहेत का?”, “कुणबी नोंद कशी शोधावी?”, “कुणबी प्रमाणपत्र कसे मिळवायचे?” हे प्रश्न विचारत आहेत.

या लेखातून आपण या सर्व प्रश्नांची सविस्तर माहिती पाहणार आहोत.

कुणबी जात म्हणजे काय?

कुणबी ही पारंपरिकरित्या शेती व्यवसाय करणारी एक जात आहे. ती प्रामुख्याने महाराष्ट्र, मध्यप्रदेश, छत्तीसगड, गुजरात या राज्यांमध्ये आढळते. महाराष्ट्रात ओबीसी (इतर मागासवर्गीय) प्रवर्गात कुणबी जात समाविष्ट आहे.

🧬 वैशिष्ट्ये:

• पारंपरिक शेतकरी वर्ग
• ग्रामीण भागात मोठ्या प्रमाणात आढळणारी जात
• सरकारी नोंदींमध्ये ओबीसी म्हणून मान्यता
• जातनिहाय मागासलेला व आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल

मराठा व कुणबी एकच आहेत का?

हा प्रश्न सध्या फार चर्चेत आहे. इतिहास, समाजशास्त्र, आणि वंशशास्त्र या दृष्टिकोनातून दोन्ही जातींमध्ये साम्य आहे.

✅ साम्य:

• दोन्हीही जाती शेतकरी वर्गात मोडतात
• काही आडनावे समान आहेत – जसे पाटील, जाधव, शिंदे
• पूर्वी काही मराठा कुटुंबांनी कुणबी नोंद करून घेतलेली आहे
• दोघांचेही राहणीमान व पारंपरिक व्यवसाय साधारण एकसारखे

❌ फरक:

• मराठा जात ऐतिहासिकदृष्ट्या क्षत्रिय वर्गात मानली जाते
• कुणबी जात पारंपरिकरित्या शूद्र वर्गात समाविष्ट
• मराठा समाज SEBC मध्ये होता, परंतु आता ओबीसी आरक्षणासाठी कुणबी पुरावे मागितले जात आहेत

📜 कुणबी नोंद म्हणजे काय?

कुणबी नोंद म्हणजे एखाद्या व्यक्तीच्या किंवा त्याच्या पूर्वजाच्या नावासमोर शाळेतील प्रवेश नोंद, जमीन अभिलेख, 7/12, 8A, जुनी शासकीय कागदपत्रे, ग्रामपंचायत रेकॉर्ड इत्यादींमध्ये ‘कुणबी’ जात नमूद असलेला पुरावा.

📂कुठे सापडेल कुणबी नोंद?

कुणबी नोंदी शोधण्यासाठी खालील ठिकाणी शोध घ्या:

ठिकाण	काय शोधाल
ग्रामपंचायत	जुनी मतदार यादी, रहिवासी दाखले
तलाठी कार्यालय	7/12, 8A, जमीन नोंदी
शाळा	शाळेतील प्रवेश नोंदी, जात नमूद असलेले दाखले
जिल्हाधिकारी कार्यालय	जात पडताळणी कार्यालयातील नोंदी
महसूल अभिलेख कार्यालय	जुनी कागदपत्रे, नमूद जात

कुणबी नोंद कशी शोधावी? (Step-by-Step Process)

चरण 1: मूळ गावात जा

• आपल्या आजोबा, पणजोबा राहत होते त्या गावातील तलाठी किंवा ग्रामसेवक यांच्याशी संपर्क साधा.

चरण 2: जुनी शाळा शोधा

• आपल्या वडिलांचे किंवा आजोबांचे शाळा प्रवेशपत्र / सोडवणूक प्रमाणपत्र शोधा. त्यावर “जात: कुणबी” नमूद असले असल्यास, तेच नोंद म्हणून ग्राह्य धरले जाते.

चरण 3: 7/12 आणि 8A शोधा

• महाभुलेख पोर्टल (https://mahabhulekh.maharashtra.gov.in) वर जाऊन 7/12 उतारा डाउनलोड करा.

• त्यामध्ये “जात: कुणबी” नमूद असल्यास ते पुरावा ठरते.

चरण 4: जिल्हाधिकारी कार्यालयास भेट द्या

• जुन्या अभिलेखांचे दस्तावेज शोधण्यासाठी अर्ज करा.

कुणबी प्रमाणपत्र मिळवण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे

कागदपत्र	उपयोग
अर्ज फॉर्म	ऑनलाईन / ऑफलाईन
कुणबी नोंद असलेले दस्तऐवज	शाळा सोडले प्रमाणपत्र, 7/12, 8A, जुनी मतदार यादी
आधार कार्ड	ओळखपत्र
रहिवासी पुरावा	राशन कार्ड, विज बिल
शपथपत्र	स्वतः आणि वडिलांची माहिती

ऑनलाईन अर्ज प्रक्रिया (Aaple Sarkar Portal)

स्टेप 1: https://aaplesarkar.mahaonline.gov.in वर जा

स्टेप 2: नवीन खाते तयार करा किंवा Aadhaar वापरून लॉगिन करा

स्टेप 3: “Revenue Department Services” → “Caste Certificate – OBC (Kunbi)” निवडा

स्टेप 4:

• कागदपत्रे स्कॅन करून Upload करा:
• कुणबी नोंद पुरावा
• आधार, पत्त्याचा पुरावा
• पासपोर्ट फोटो

स्टेप 5: अर्ज Submit करा आणि Reference Number घ्या

स्टेप 6: 7–30 दिवसांत तपासणी पूर्ण होईल

प्रमाणपत्र कसे डाउनलोड करावे?

 

• https://aaplesarkar.mahaonline.gov.in वर लॉगिन करा
• “My Applications” → “Download Certificate” वर क्लिक करा
• PDF स्वरूपात प्रमाणपत्र डाउनलोड करा

कुठे वापरता येईल कुणबी जात प्रमाणपत्र?

• ओबीसी प्रवर्गातील शैक्षणिक प्रवेश
• सरकारी नोकऱ्या (OBC आरक्षण)
• विविध शिष्यवृत्ती योजना
• म्हाडा, एमपीएससी, युपीएससी यांसारख्या स्पर्धा परीक्षांत
• बँक लोन सवलती व योजनांमध्ये

निष्कर्ष

आज मराठा समाजाला आरक्षण देताना कुणबी नोंद ही एक महत्त्वाची कडी ठरत आहे. जर आपल्या पूर्वजांपैकी कुणाच्या नावासमोर कुणबी जात नमूद असेल, तर आपण OBC प्रवर्गात येऊ शकता. शासनाने दिलेल्या मार्गदर्शक तत्वांनुसार सुस्पष्ट नोंदी मिळवून आपला कुणबी जात प्रमाणपत्र मिळवा.